Sau nhiều năm đóng vai trò là “động lực quan trọng” thúc đẩy tăng trưởng, tạo việc làm và đóng góp ngân sách, khu vực tư nhân đang được kỳ vọng sẽ tiếp tục vươn lên thành một trong những trụ cột vững chắc của nền kinh tế quốc dân.

Sự ra đời Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị với định hướng rõ ràng về phát triển kinh tế tư nhân đã đặt nền tảng cho một bước ngoặt chính sách mới, không chỉ cởi trói, tháo gỡ rào cản mà còn chủ động giao trọng trách lớn hơn cho khu vực này.

Tuy nhiên, trên hành trình ấy, nhiều doanh nghiệp tư nhân vẫn đang đối mặt những rào cản về thể chế, pháp lý, hạn chế tiếp cận nguồn lực và tâm lý e ngại bị hình sự hóa trong quá trình sản xuất – kinh doanh.

Với nhu cầu có một diễn đàn đối thoại thực chất, nơi các nhà làm chính sách, chuyên gia và doanh nghiệp cùng thẳng thắn trao đổi, đề xuất giải pháp đột phá, lúc 8h30 sáng nay, ngày 5/6/2025, Báo Người Lao Động tổ chức Diễn đàn Kinh tế Việt Nam 2025 phiên thảo luận thứ hai với chủ đề: “Kinh tế tư nhân: Gỡ rào cản – Giao trọng trách”. 

Chương trình diễn ra tại Hội trường lầu 2 của Báo Người Lao Động qua hình thức trực tiếp và trực tuyến.

Diễn đàn Kinh tế Việt Nam 2025 phiên thảo luận thứ hai hướng tới mục tiêu làm rõ vai trò và vị thế của kinh tế tư nhân trong thời kỳ mới, từ đó kiến tạo một không gian đối thoại cởi mở, thực chất giữa cơ quan hoạch định chính sách và khu vực doanh nghiệp. Đồng thời, kỳ vọng sẽ đề xuất các giải pháp cụ thể, đột phá nhằm mạnh dạn trao cơ hội, giao trọng trách lớn hơn cho khu vực tư nhân; qua đó phát huy nội lực, thúc đẩy tăng trưởng và củng cố niềm tin vào môi trường đầu tư – kinh doanh công bằng, minh bạch, bền vững.

Nội dung chính của diễn đàn được chia làm hai phần.

Phần thứ nhất: Tập trung vào việc tháo gỡ các rào cản pháp lý và cải cách thể chế nhằm tạo ra môi trường đầu tư – kinh doanh thuận lợi, minh bạch, ổn định cho khu vực tư nhân. Những vấn đề lớn sẽ được đặt ra như: Nhận diện các rào cản hiện hữu, đề xuất chính sách đột phá để nâng cao năng lực cạnh tranh, thiết lập cơ chế lựa chọn doanh nghiệp tư nhân cho các công trình, dự án lớn (về hạ tầng, công nghệ, năng lượng, dịch vụ công…), đồng thời chia sẻ các mô hình hợp tác công – tư (PPP) thành công và vai trò của doanh nghiệp nội địa trong những dự án trọng điểm.

Phần thứ hai: Xoay quanh chủ đề quan trọng: “Không hình sự hóa quan hệ kinh tế – dân sự”. Các đại biểu sẽ cùng nhau phân tích ranh giới giữa hành vi vi phạm hành chính – kinh tế và dấu hiệu hình sự, đồng thời kiến nghị sửa đổi, bổ sung các quy định trong Bộ luật Hình sự, Luật Đầu tư, Luật Doanh nghiệp… Một nội dung đáng chú ý là đề xuất xây dựng cơ chế pháp lý bảo vệ những doanh nhân tiên phong, dám nghĩ dám làm, nhằm thúc đẩy đổi mới – sáng tạo và giảm thiểu rủi ro bị truy cứu trách nhiệm hình sự trong những trường hợp thuần túy mang tính kinh doanh.

Dưới đây là toàn bộ nội dung thảo luận tại diễn đàn.

Ông Phan Hữu Duy Quốc, Chủ tịch HĐQT Tổng Công ty Xây dựng Số 1 – CTCP (CC1): Nghị quyết 68 sẽ tạo “xa lộ” lớn để doanh nghiệp tư nhân cùng lớn lên

Theo định hướng phát triển đường sắt, Hà Nội sẽ xây dựng khoảng 400km, TP.HCM khoảng 350km đường sắt, với tốc độ phát triển nhanh gấp 40 lần so với 20 năm qua. Là một doanh nghiệp xây dựng, đây vừa là cơ hội, vừa là thách thức lớn.

Từ khi Bộ Chính trị ban hành kết luận về định hướng phát triển giao thông vận tải đường sắt Việt Nam, doanh nghiệp chúng tôi đã bắt đầu chuẩn bị, nâng cao năng lực quản trị, tài chính, và quản lý dự án. Tuy nhiên, không thể kỳ vọng doanh nghiệp trong nước có thể “trong phút chốc” trở thành tập đoàn lớn đủ sức triển khai các dự án hàng tỉ USD.

Vì vậy, để thực hiện các dự án quy mô lớn, cần phát huy sức mạnh liên kết giữa các doanh nghiệp trong nước. Tuy nhiên, chúng tôi cũng lo ngại rằng các doanh nghiệp xây dựng trong nước hiện vẫn chưa đủ năng lực để dẫn dắt các dự án hàng tỉ USD, do đó cần xem xét việc hợp tác với các tập đoàn lớn nước ngoài.

Đơn cử, dự án sân bay Long Thành có sự dẫn dắt của một tập đoàn đến từ Thổ Nhĩ Kỳ, phối hợp với sự tham gia trong chuỗi xây dựng của các doanh nghiệp Việt Nam. Việc học hỏi từ đối tác quốc tế không có gì phải e ngại, bởi để trở thành doanh nghiệp lớn mạnh, không thể chỉ trong 1-2 ngày mà cần một chiến lược phát triển dài hạn và bền vững.

Do đó, các doanh nghiệp Việt Nam nên chủ động liên kết với đối tác nước ngoài để cùng triển khai các dự án quy mô lớn một cách hiệu quả và thần tốc. Ví dụ, tại Trung Quốc, thành phố Thẩm Quyến đã xây dựng 250km đường sắt chỉ trong vòng 5 năm; Thượng Hải mất 10 năm để hoàn thành 10 tuyến đường sắt tốc độ cao.

Việt Nam cũng cần có những dự án lớn, cần quyết tâm thực hiện nhưng không thể ngay lập tức triển khai các dự án trị giá hàng trăm tỉ USD. Trước tiên, chúng ta cần tìm kiếm các đối tác mạnh để học hỏi, từ đó nâng cao năng lực về con người, tài chính, và quản trị.

Việc đặt kỳ vọng quá lớn ngay từ bây giờ lên các doanh nghiệp trong nước sẽ khiến họ khó có thể đáp ứng. Vì vậy, việc liên kết và học hỏi từ bạn bè quốc tế là điều hết sức bình thường trong thời đại hội nhập ngày nay.

Hiện tại, phần lớn doanh nghiệp tư nhân trong nước còn quy mô nhỏ, chưa sẵn sàng vươn lên thành doanh nghiệp lớn. Tuy nhiên, với quyết tâm chính trị từ Nghị quyết 68, tôi kỳ vọng doanh nghiệp Việt sẽ từng bước lớn mạnh. Nếu Nhà nước tạo ra một “xa lộ” thuận lợi cho phát triển, thì doanh nghiệp tư nhân chắc chắn sẽ cùng nhau trưởng thành và phát triển.

Trước chia sẻ của ông Quốc, PGS.TS Trần Đình Thiên cho rằng: Với các dự án lớn, thường có quy định yêu cầu doanh nghiệp phải có kinh nghiệm tương ứng để được tham gia. Tuy nhiên, nếu cứ yêu cầu “muốn làm đường sắt thì phải từng làm đường sắt”, thì Việt Nam sẽ không bao giờ có cơ hội phát triển ngành này, và chính doanh nghiệp trong nước sẽ bị loại khỏi cuộc chơi.

Vì vậy, cần dành nguồn lực quốc gia để hỗ trợ khu vực tư nhân lớn mạnh. Các doanh nghiệp tư nhân hoàn toàn có thể kiến nghị các phương án phù hợp để Nhà nước có thể cùng điều hành, đặt điều kiện lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư sao cho dự án được thực hiện tốt nhất và hiệu quả nhất.

PGS-TS Trần Đình Thiên, Ủy viên Hội đồng tư vấn chính sách của Thủ tướng:
Đã đến lúc “mở hết cỡ” cho kinh tế tư nhân

Hiện nay, khu vực tư nhân đang dần khẳng định vị thế, được giao phó một sứ mệnh chưa từng có trước đây. Ai cũng thừa nhận rằng khu vực này là động lực tăng trưởng quan trọng nhất của nền kinh tế, tuy nhiên, thực lực và năng lực cạnh tranh của khu vực này vẫn đang gặp nhiều khó khăn.

Giao một sứ mệnh lớn lao trong bối cảnh khu vực tư nhân còn yếu, thì làm sao có thể kỳ vọng họ sẽ gánh vác được vai trò đóng góp mạnh mẽ cho đất nước và nền kinh tế?

Về thực lực và vị thế, cách đây vài năm, thống kê cho thấy khu vực tư nhân Việt Nam chỉ đóng góp khoảng 40–41% GDP. Hai năm sau, theo cách tính mới, tỷ lệ này vượt 50%. Điều này cho thấy có vấn đề trong phương pháp thống kê, nhưng đồng thời cũng phản ánh sự cải thiện về vị thế của khu vực tư nhân. Tuy vậy, trong khu vực này, các doanh nghiệp tư nhân nội địa ban đầu chỉ đóng góp 9–10% GDP, sau đó có tăng lên, nhưng vẫn còn khá khiêm tốn so với khu vực doanh nghiệp FDI, vốn đóng góp tới 22% GDP. Nguyên nhân là vì khoảng 95–96% doanh nghiệp tư nhân là doanh nghiệp vừa, nhỏ và siêu nhỏ, có tiềm lực hạn chế.

Cơ cấu kim ngạch xuất khẩu cũng cho thấy sự lệch pha: Khu vực FDI ngày càng chiếm tỷ trọng lớn, trong khi khu vực nội địa lại giảm, tương tự đối với nhập khẩu. Việt Nam là nền kinh tế mở hoàn toàn; tổng kim ngạch xuất nhập khẩu tương đương với GDP, nên vị thế của khu vực tư nhân trong bối cảnh cạnh tranh quốc tế cần được đặc biệt lưu tâm — nhất là khi Mỹ đang áp dụng các biện pháp thuế đối ứng.

Do đó, cần thay đổi tư duy và cấu trúc phát triển để khu vực tư nhân có thể lớn mạnh, tránh bị ảnh hưởng tiêu cực bởi các rào cản thuế quan.

Một yếu tố khác là tỷ lệ doanh nghiệp đăng ký thành lập và doanh nghiệp giải thể, rút khỏi thị trường đang ngày càng tiệm cận nhau. Điều này phản ánh môi trường kinh doanh vẫn còn nhiều khó khăn, và cho thấy cần điều chỉnh chính sách. Trong bối cảnh đó, việc Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 68 với quan điểm coi khu vực tư nhân là lực lượng trung tâm của nền kinh tế là rất kịp thời và cần thiết. Dù khu vực này hiện còn yếu, nhưng chính vì thế lại càng cần được hỗ trợ để vươn lên. Những diễn đàn như Diễn đàn của Báo Người Lao Động hôm nay có ý nghĩa rất lớn trong việc thúc đẩy nhận thức và hành động.

Cần chấm dứt tư duy “xin – cho” từ dưới lên

Trở lại với Nghị quyết 68, điểm then chốt là thay đổi tư duy nhận thức và lập luận tư tưởng. Trước đây, khu vực tư nhân bị xem như một lực lượng “ngoài hệ thống”, thì nay đã được công nhận là “một phần của chúng ta”, được hỗ trợ bằng các chính sách và thể chế ngày càng cởi mở.

Những tư duy kiểu “quản không được thì cấm” cần phải chấm dứt. Trước đây, chính sách chưa thực sự hướng đến thị trường hay hỗ trợ khu vực tư nhân. Bây giờ, cần phát triển đồng bộ các loại thị trường: Thị trường nguồn lực, thị trường đất đai, tài chính…

Cải cách thể chế kinh tế và pháp lý cũng cần được đẩy mạnh. Cần chấm dứt tư duy “xin – cho” từ dưới lên, vốn gây rủi ro cho doanh nghiệp và cho cấp dưới. Tư duy cải cách phải từ trên xuống, rõ ràng và dứt khoát. Khi tư duy đã thống nhất, thì việc triển khai chỉ cần đồng bộ và nhất quán.

Không chỉ có Nghị quyết 68, mà còn cần đặt nghị quyết này trong tổng thể các nghị quyết quan trọng khác như 57, 59 và 66, tạo thành một bộ khung chiến lược toàn diện. Doanh nghiệp cần chú ý và vận dụng đồng bộ cả 4 nghị quyết để đảm bảo các sáng kiến mới được hậu thuẫn mạnh mẽ.

Đến thời điểm hiện tại, không còn lý do gì để không “mở hết cỡ” cho khu vực kinh tế tư nhân. Đồng thời, cần mạnh dạn loại bỏ các hệ thống pháp lý, cơ chế chính sách cũ kỹ, lỗi thời — vì chúng không còn phù hợp để thúc đẩy phát triển. Cần thiết lập một hệ thống mới, hiện đại, phù hợp với yêu cầu của khu vực tư nhân để họ có cơ hội vươn lên.

Đặc biệt trong bối cảnh hiện nay, doanh nghiệp tư nhân có thể mạnh dạn đề xuất những sáng kiến đột phá. Ví dụ, như TS Trần Du Lịch từng đề xuất việc xây dựng khu thương mại tự do đạt đẳng cấp cao nhất Việt Nam, nhằm thu hút các nhà đầu tư hàng đầu thế giới. Trên tinh thần đó, cần kiến tạo những mô hình mới, khác biệt, dựa trên nền tảng công nghệ cao, khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo và tạo ra cơ hội thực chất cho doanh nghiệp.

TS Trần Du Lịch, Nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế TP.HCM:
Điều kiện kinh doanh vẫn còn “trói chân” doanh nghiệp tư nhân

Bên cạnh Nghị quyết 68, chúng ta đã có các Nghị quyết 57, 59 và 66. Đây được xem là “bộ tứ trụ cột” tạo nên một chỉnh thể chiến lược nhất quán – một bước ngoặt quan trọng trong tư duy hoạch định chính sách quốc gia, mở ra thời cơ để đất nước bứt phá trong kỷ nguyên mới.

Với “bộ tứ trụ cột” này, Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để tăng tốc và phát triển mạnh mẽ. Tuy nhiên, để triển khai thành công, điều kiện tiên quyết là phải thực hiện một cuộc cách mạng trong sắp xếp, cải cách bộ máy nhà nước. Việc tổ chức lại bộ máy một cách tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả là nền tảng để hiện thực hóa tầm nhìn chiến lược mà “bộ tứ trụ cột” đề ra. Khi được triển khai đồng bộ và hiệu quả, những nghị quyết này sẽ góp phần xây dựng một nhà nước thực sự kiến tạo và phát triển. Có thể nói, chưa bao giờ chúng ta có được một thời cơ lớn như hiện nay.

Riêng đối với Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân, văn kiện này đã xác định rõ: Kinh tế tư nhân là một trong những động lực quan trọng nhất của nền kinh tế. Có thể thấy, thái độ và cách nhìn nhận của chúng ta đối với khu vực kinh tế tư nhân đã có sự thay đổi căn bản.

Tôi từng tham gia xây dựng luật về doanh nghiệp từ những năm 1990–1991, có thể nói rằng rào cản lớn nhất trong suốt hành trình phát triển chính là nhận thức về vai trò của kinh tế tư nhân trong nền kinh tế thị trường. Đó là một quá trình thay đổi đầy khó khăn và kéo dài nhiều năm. Ban đầu, khu vực tư nhân gần như không được tham gia. Sau đó là giai đoạn “cho làm nhưng phải xin phép” từng ngành nghề, lĩnh vực. Tiếp theo là giai đoạn dỡ bỏ dần rào cản, cho phép đăng ký kinh doanh rộng hơn.

Bước ngoặt lớn đến từ Luật Đầu tư năm 2014, với quy định rằng doanh nghiệp được kinh doanh tất cả các ngành nghề mà pháp luật không cấm. Đây là một bước tiến về tư duy lập pháp, mở ra môi trường thông thoáng hơn cho khu vực tư nhân. Tuy nhiên, trên thực tế, doanh nghiệp tư nhân vẫn đang phải đối mặt với một “mê hồn trận” các điều kiện kinh doanh chồng chéo, rườm rà, khiến quyền tự do kinh doanh bị hạn chế đáng kể.

Báo chí đã nhiều lần phản ánh tình trạng này, với hàng ngàn điều kiện kinh doanh vẫn tồn tại như những rào cản vô hình. Do đó, việc đặt khu vực kinh tế tư nhân vào đúng vai trò, vị trí trong nền kinh tế thị trường là hết sức cần thiết – không chỉ ở cấp độ chính sách mà còn trong thực tiễn thực thi pháp luật.

Vừa tạo điều kiện vừa hạn chế rủi ro?

Chính sách đặt hàng, đấu thầu hạn chế, chỉ định thầu hoặc khuyến khích khu vực tư nhân tham gia cùng Nhà nước vào các lĩnh vực chiến lược, trọng điểm cần được triển khai như thế nào để vừa tạo điều kiện cho doanh nghiệp, vừa bảo đảm hiệu quả quản lý, hạn chế rủi ro và thất thoát?

Vấn đề này đã được thể chế hóa rất cụ thể trong Nghị quyết 198 của Quốc hội, trên cơ sở Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị.

Tôi xin kể một câu chuyện cách đây 30 năm tại Hàn Quốc để minh họa cho “quyết tâm chính trị” trong việc đặt hàng và chỉ định khu vực tư nhân tham gia vào các lĩnh vực chiến lược, trọng điểm.

Thời điểm đó, lãnh đạo Hàn Quốc gặp Chủ tịch Tập đoàn Hyundai và nêu rõ mục tiêu phát triển ngành đóng tàu. Sau đó, Chủ tịch Hyundai đã đi thực tế, tham khảo kinh nghiệm ở nhiều nước trên thế giới. Trên cơ sở đó, ông báo cáo lại rằng: “Chúng ta không có cơ sở nào để cạnh tranh trong lĩnh vực đóng tàu”. Lúc này, lãnh đạo Hàn Quốc yêu cầu: “Một là ông về đóng tàu, hai là từ nay đừng gặp tôi nữa”. Và cuối cùng, họ đã làm được.

Từ câu chuyện đó, có thể thấy Việt Nam cần sự tham gia của khu vực tư nhân vào các công trình chiến lược với một quyết tâm chính trị rất lớn. Phải có những dự án lớn có sự góp mặt của tư nhân. Nếu không có quyết tâm chính trị mạnh mẽ thì mọi việc chỉ dừng lại ở các cuộc họp bàn suông.

Khi các doanh nghiệp tư nhân lớn tham gia vào những dự án trọng điểm quốc gia, cần đi kèm với điều kiện lan tỏa, thu hút doanh nghiệp nhỏ cùng phát triển. Không nên để xảy ra tình trạng thiếu sự liên kết giữa doanh nghiệp lớn và doanh nghiệp nhỏ.

Bà Lý Kim Chi – Chủ tịch Tập đoàn Tân Đông Hiệp, Chủ tịch Hội Lương thực Thực phẩm TP.HCM: Quy định pháp luật còn chồng chéo, chính sách thay đổi quá đột ngột

Môi trường pháp lý dành cho doanh nghiệp đã đạt được nhiều dấu mốc quan trọng trong quá trình xây dựng pháp luật và tạo lập môi trường kinh doanh, mang lại một số kết quả tích cực. Tuy nhiên, hệ thống thể chế hiện nay vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức lớn.

Trong đó, tình trạng quy định pháp luật chồng chéo, chính sách thay đổi quá đột ngột, cùng với cơ chế thực thi thiếu minh bạch đang trở thành những rào cản nghiêm trọng đối với doanh nghiệp.

Ở một số lĩnh vực, doanh nghiệp vẫn cảm nhận được tư duy quản lý theo hướng “không quản được thì cấm”, thay vì tư duy kiến tạo. Đây chính là rào cản lớn nhất khiến doanh nghiệp tiếp tục gặp khó khăn trong quá trình thực thi pháp luật và phát triển sản xuất, kinh doanh.

Hiện nay, cả nước có hàng trăm ngàn hộ kinh doanh nhỏ lẻ. Những hộ kinh doanh này hoàn toàn có khả năng chuyển đổi thành doanh nghiệp chính thức nếu được hỗ trợ phù hợp về cơ chế, chính sách thuế và kế toán. Trong bối cảnh Nghị quyết 68 đang được triển khai, các hộ kinh doanh tại TP.HCM có thể phát triển và chuyển đổi thành công thành doanh nghiệp nếu được quan tâm và hỗ trợ kịp thời.

Vậy đâu là giải pháp cấp thiết để tạo chuyển biến thực sự? Bên cạnh Nghị quyết 68, cần có thêm các nghị quyết khác với kế hoạch hành động rõ ràng, có mục tiêu cụ thể được lượng hóa, và đặc biệt là phân công trách nhiệm cụ thể cho người đứng đầu các bộ, ngành, địa phương. Đồng thời, cần chuyển mạnh sang tư duy kiến tạo, coi doanh nghiệp là đối tác bình đẳng trong tiến trình phát triển đất nước.

Việc cấp thiết hiện nay là phải xóa bỏ ngay các rào cản, đúng với tinh thần của Hiến pháp: “Người dân được làm những gì pháp luật không cấm”.

Cần loại bỏ các điều kiện kinh doanh chồng chéo, bất hợp lý. Hỗ trợ doanh nghiệp không chỉ dừng lại ở các khoản vay mà phải mở rộng ra các chính sách đảm bảo quyền bình đẳng trong sản xuất – kinh doanh, tạo điều kiện để doanh nghiệp phát triển ổn định, bền vững và cùng đóng góp vào sự phát triển chung của nền kinh tế.

Ông Nguyễn Tử Quảng, Tổng giám đốc Tập đoàn BKAV: Cần môi trường kinh doanh để cạnh tranh sòng phẳng

Tôi bắt đầu làm phần mềm từ năm 1995, nên hiểu rất rõ về năng lực của người Việt Nam trong lĩnh vực này – chúng ta thuộc nhóm dẫn đầu thế giới.

Thực tế, khi ChatGPT ra đời, nó khiến cả thế giới “náo loạn” và được so sánh là một dấu mốc lịch sử, không thua kém việc con người phát hiện ra lửa. Trong những công nghệ mang tính cách mạng đó, có hai công nghệ do người Việt Nam là tác giả hoặc đồng tác giả. Người Việt đã và đang có những đóng góp rất quan trọng.

Như Tập đoàn BKAV, cách đây 10 năm ra mắt Bphone – một sản phẩm có thể so sánh ngang tầm với Apple, Samsung, dù mỗi hãng có những thế mạnh riêng. Chúng tôi đã ký kết với hơn 300 nhà cung ứng để sản xuất điện thoại. Tuy nhiên, BKAV vẫn chưa thể trở thành một “Big Tech”, và nhiều kỹ sư Việt, dù đóng vai trò quan trọng trong các công nghệ cốt lõi, vẫn đang làm thuê tại các tập đoàn lớn như Google.

Tôi rất vui mừng khi thời gian gần đây, Bộ Chính trị, Chính phủ và các cấp lãnh đạo đã thể hiện sự quan tâm sâu sắc đến việc phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, tôi cũng không khỏi băn khoăn: Tại sao con người Việt Nam có tố chất, chúng ta có những nguồn lực nhất định, nhưng vẫn chưa thể phát triển mạnh mẽ, bứt phá như kỳ vọng?

Chúng tôi là doanh nghiệp tư nhân hoạt động trong lĩnh vực công nghệ từ năm 1995. Đến khoảng năm 2010, các doanh nghiệp nhà nước mới bắt đầu tham gia vào lĩnh vực công nghệ thông tin. Cách làm của doanh nghiệp nhà nước thường là tuyển nhân sự từ các công ty tư nhân, trả lương cao hơn.

Nhưng với cơ chế hiện tại của khu vực công, rất khó để sáng tạo. Ví dụ, nếu đầu tư 100 triệu đồng mà thất bại, họ có thể phải chịu trách nhiệm hành chính hoặc thậm chí hình sự. Trong khi đó, doanh nghiệp tư nhân như chúng tôi có thể bỏ cả nghìn tỷ đồng để làm – đó là tiền của tôi, và tôi có quyền quyết định.

Nhà nước vận hành theo tư duy nhiệm kỳ nên rất khó để theo đuổi các chiến lược dài hạn về công nghệ. Vì thế, các sản phẩm mang tính đột phá khó có thể ra đời trong khu vực công như chúng có thể xảy ra ở khu vực tư nhân.

Nhìn vào những ví dụ như OpenAI hay DeepSeek – ban đầu chỉ là các công ty với vài chục nhân viên nhưng sau đó đã tạo ra sản phẩm khuynh đảo thế giới, mở rộng lên hàng nghìn nhân sự và tạo ra giá trị hàng ngàn tỉ USD.

Người Việt Nam hoàn toàn có thể làm được điều đó. Điều quan trọng nhất là cần có một môi trường kinh doanh công bằng, như nhiều chuyên gia đã đề cập. Với trải nghiệm và sự kiên nhẫn hơn hai thập kỷ trong lĩnh vực công nghệ, tôi tin rằng sự cạnh tranh bình đẳng là yếu tố then chốt để doanh nghiệp tư nhân Việt Nam phát triển mạnh mẽ.

Cần xây dựng một hành lang pháp lý rõ ràng, minh bạch, với các cơ chế và chính sách tạo ra một sân chơi công bằng cho mọi doanh nghiệp. Khi đó, doanh nghiệp Việt mới có cơ hội bứt phá, đóng góp thực sự vào sự phát triển của đất nước.

Ông Trần Anh Dũng, Giám đốc Điều hành Công ty CP Phát triển Hùng Hậu: Phải chú trọng phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ

Mong muốn lớn nhất hiện nay là phải tránh tình trạng “trên thông dưới tắc” và tiến hành cuộc cách mạng thực sự trong cải cách thủ tục hành chính.

Bên cạnh đó, cần khởi tạo môi trường thuận lợi, cởi trói và khuyến khích doanh nghiệp phát triển. Không chỉ dừng lại ở chính sách, Nhà nước còn cần nuôi dưỡng hệ sinh thái hỗ trợ doanh nghiệp bằng các công cụ tài chính và phi tài chính.

Trước đây, cách đây gần 30 năm, tôi từng tìm hiểu lý do tại sao các doanh nghiệp Trung Quốc có thể phát triển nhanh như “nấm sau mưa” và vươn ra toàn cầu, trong đó có cả những doanh nghiệp rất trẻ, thậm chí khởi nghiệp mà không cần nhiều vốn.

Khi sang Trung Quốc khảo sát, tôi nhận ra một điều quan trọng: Họ có nhiều chính sách hỗ trợ rất cụ thể và hiệu quả. Ví dụ, khi doanh nghiệp mở nhà máy trong khu công nghiệp, Chính phủ sẽ hỗ trợ về đất đai, vốn vay để xây dựng ký túc xá cho công nhân. Nhiều nơi còn miễn tiền sử dụng đất và đầu tư hạ tầng để doanh nghiệp có thể xây nhà ở công nhân với mức thuê rất thấp. Nhờ chi phí sinh hoạt và lương bổng hợp lý, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp được nâng cao rõ rệt.

Ngoài ra, tôi cũng hoàn toàn đồng tình với quan điểm của TS Trần Du Lịch: Phải chú trọng phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ, vì nhiều doanh nghiệp lớn trong tương lai chính là những doanh nghiệp nhỏ của hôm nay.

Chúng ta cần tạo hành lang pháp lý và điều kiện phát triển không chỉ trong nước mà còn hướng tới xây dựng thương hiệu quốc gia ở tầm khu vực và quốc tế. Đây cũng là một trong những hướng đi quan trọng để thoát khỏi vai trò gia công, giảm thiểu rủi ro bị áp thuế đối ứng trong tương lai khi tham gia các chuỗi giá trị toàn cầu.

Ông Nguyễn Quốc Kỳ, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Vietravel: Cần chính sách “may đo” cho 6 điểm yếu chí tử của doanh nghiệp tư nhân

Doanh nghiệp tư nhân cần gì? Chúng ta cần nhìn nhận từ hai góc độ: Nhà nước và tư nhân. Theo tôi, hiệu quả của chính sách cần được đo lường bằng tốc độ đi vào thực tiễn, được triển khai trong cuộc sống.

Hiện nay, chúng ta đã có “bộ tứ trụ cột” gồm các Nghị quyết 68, 57, 59 và 66. Tuy nhiên, rào cản lớn nhất vẫn là bộ máy cũ, hoạt động theo kiểu cơi nới, chắp vá. Do đó, cần tính toán lại toàn bộ hệ thống thể chế, tổ chức và con người. Những con người từ “ngày hôm qua”, sau khi sắp xếp lại, vẫn ngồi đó và có thể mang theo tư duy e dè, ngại thay đổi. “Đi trên con đường chưa được san lấp, thì ngay cả xe địa hình cũng không thể đi qua được”.

Hiện nay, doanh nghiệp tư nhân vẫn còn yếu và phân tán, tồn tại nhiều hạn chế mang tính căn cơ. Trong đó, có sáu điểm yếu mang tính “chí tử” đang cản trở sự phát triển bền vững của khu vực này.

Trước hết là tình trạng thiếu vốn và khó tiếp cận các nguồn tài chính, khiến doanh nghiệp không đủ lực để mở rộng quy mô hay đầu tư chiều sâu. Thứ hai, năng lực quản trị của nhiều doanh nghiệp còn yếu, chưa theo kịp với yêu cầu hiện đại hóa, dẫn đến hoạt động thiếu hiệu quả và khó thích ứng với thị trường biến động.

Bên cạnh đó, nguồn nhân lực trong khối doanh nghiệp tư nhân cũng là một điểm yếu đáng kể, khi chất lượng lao động chưa đáp ứng được yêu cầu về chuyên môn, kỹ năng và tác phong công nghiệp. Việc thiếu đầu tư cho đổi mới sáng tạo là yếu tố tiếp theo khiến sản phẩm, dịch vụ của doanh nghiệp thiếu sức cạnh tranh, chưa tạo được sự khác biệt trên thị trường.

Ngoài ra, các doanh nghiệp còn thiếu sự liên kết trong chuỗi giá trị, thường hoạt động đơn lẻ, manh mún, dẫn đến hiệu suất thấp và khó vươn ra thị trường rộng lớn. Cuối cùng, sự hạn chế trong hiểu biết pháp luật khiến nhiều doanh nghiệp gặp khó trong việc tuân thủ quy định hoặc tận dụng chính sách hỗ trợ, thậm chí dễ rơi vào rủi ro pháp lý.

Trong đó, nguồn nhân lực và văn hóa doanh nghiệp chỉ ở mức trung bình, còn năng lực tài chính thì đặc biệt yếu. Vậy, giải pháp là gì? Nhà nước cần xây dựng chính sách “may đo” để khắc phục từng điểm yếu cụ thể này.

Ví dụ, chúng ta hiện thiếu một bộ cơ chế đánh giá và quản trị doanh nghiệp tư nhân, nhằm đo lường đúng chất lượng của doanh nghiệp. Riêng về chuyển đổi số, cần có hệ thống quản trị số dành riêng cho doanh nghiệp tư nhân, phù hợp với từng quy mô.

Về đầu tư đổi mới sáng tạo, vì sao mẫu mã sản phẩm của chúng ta không nhanh và đẹp như Trung Quốc? Nguyên nhân là tinh thần đổi mới sáng tạo chưa hiện diện trong nội tại doanh nghiệp. Trước khi trông chờ từ bên ngoài, cần nuôi dưỡng tinh thần sáng tạo từ bên trong doanh nghiệp. Bên cạnh đó, việc thiếu liên kết theo chuỗi giá trị cũng khiến các mối quan hệ hợp tác thường rời rạc, nhỏ lẻ.

Nguồn nhân lực cũng là vấn đề nghiêm trọng. Trong ngành du lịch – một lĩnh vực kinh tế mũi nhọn – hiện có tới hơn 80% lao động chưa qua đào tạo, chỉ khoảng 20% được đào tạo từ trình độ sơ cấp trở lên. Vietravel từng đề xuất thành lập 6 văn phòng xúc tiến du lịch quốc gia Việt Nam tại nước ngoài, nhưng đến nay vẫn chưa thể triển khai do vướng mắc về cơ chế. Với thực trạng này, rất khó để ngành du lịch cất cánh.

Một điểm yếu nữa là doanh nghiệp tư nhân rất khó nắm bắt pháp luật, bởi hệ thống luật pháp quá phức tạp và chồng chéo. Đây chính là nguyên nhân khiến chính sách triển khai chậm, không hiệu quả. Doanh nghiệp tư nhân muốn “bước ra không bị trúng gió” thì cần một bộ đệm hỗ trợ định hướng, tránh đi sai đường.

Về tổ chức bộ máy thực thi các Nghị quyết, TS Trần Du Lịch cho rằng cần tiến hành một “cuộc cách mạng” – tổ chức lại toàn bộ hệ thống pháp luật theo tinh thần Nghị quyết 66, đồng thời cải cách thể chế, bộ máy và con người. Lâu nay, chúng ta nói nhiều về cải cách thể chế, nhưng nếu không cải cách cả bộ máy và con người thì không thể tạo ra thay đổi thực chất.

Luật sư Trương Thị Hòa: An toàn pháp lý quan trọng lắm, không yên tâm thì không dám làm gì

Tôi rất ấn tượng với chủ đề của Diễn đàn hôm nay: “Gỡ rào cản – Giao trọng trách”. Bốn nghị quyết trụ cột mà chúng ta đang có đã kịp thời phát hiện, phân tích và nhận định đúng những điểm nghẽn trong hệ thống thể chế, từ đó mở ra cơ hội để tháo gỡ các rào cản đang cản trở sự phát triển của doanh nghiệp, đặc biệt là khu vực kinh tế tư nhân.

Những rào cản này phần lớn xuất phát từ thủ tục hành chính rườm rà và các quy định pháp luật đã lỗi thời, không còn phù hợp với thực tiễn phát triển của nền kinh tế. Chính vì vậy, việc rà soát lại toàn diện các văn bản pháp luật để sửa đổi, bổ sung là yêu cầu cấp thiết. Khi đã tháo được rào cản, mới có thể thực sự giao được trọng trách cho doanh nghiệp.

Mục tiêu đến năm 2030 có 2 triệu doanh nghiệp, giải quyết việc làm cho khoảng 84–85% lực lượng lao động, đóng góp 55% GDP và tiến tới 65% trong những năm tiếp theo là một mục tiêu rất lớn. Trọng trách đặt lên vai khu vực kinh tế tư nhân không hề nhỏ, bởi đây là lực lượng tiên phong trong đổi mới sáng tạo và là động lực quan trọng nhất của nền kinh tế, như đã được nêu rõ trong Nghị quyết 68.

Điều đặc biệt đáng chú ý là tinh thần không hình sự hóa các quan hệ kinh tế – dân sự, không chỉ đối với khu vực tư nhân mà đối với toàn bộ nền kinh tế. Điều này mang ý nghĩa rất lớn vì trong môi trường kinh doanh, nếu không có sự an toàn pháp lý, thì doanh nghiệp sẽ không thể yên tâm hoạt động, không dám đầu tư hay mở rộng quy mô. Sự an tâm là điều kiện tiên quyết để doanh nghiệp phát triển bền vững.

Trong những tình huống pháp lý nằm ở ranh giới giữa xử lý hành chính – dân sự và xử lý hình sự, cần ưu tiên chọn hướng xử lý không hình sự. Nếu phải xử lý bằng hình sự thì cần đặt trọng tâm vào việc khắc phục hậu quả kinh tế trước. Đồng thời, hoạt động thanh tra, kiểm tra của Nhà nước cần được đổi mới theo hướng hỗ trợ và cảnh báo để doanh nghiệp kịp thời điều chỉnh, thay vì chờ đến khi sai phạm xảy ra rồi mới xử lý.

Từ đó, việc đào tạo và nâng cao trình độ, đạo đức công vụ của đội ngũ công chức, viên chức là điều vô cùng cần thiết. Họ cần trở thành lực lượng phục vụ người dân, doanh nghiệp, bảo vệ quyền tự do kinh doanh và quyền sở hữu tài sản theo đúng tinh thần của Hiến pháp.

Hiện nay, quy định mỗi năm chỉ thanh tra doanh nghiệp không quá một lần, thực hiện thanh tra chủ yếu qua phương thức trực tuyến và chỉ kiểm tra đột xuất khi có dấu hiệu vi phạm là một bước đi đúng đắn, tạo sự yên tâm cho cộng đồng doanh nghiệp. Hoạt động kiểm tra cần được hiểu là để giúp doanh nghiệp không mắc sai phạm, chứ không nhằm hình sự hóa các quan hệ kinh tế – dân sự.

Do đó, tôi cho rằng cần tiếp tục rà soát, sửa đổi và bổ sung Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng Hình sự để thể chế hóa đầy đủ và rõ ràng hơn nguyên tắc này. Chỉ khi pháp luật thực sự là bệ đỡ, là hành lang an toàn cho hoạt động kinh tế, thì doanh nghiệp mới có thể mạnh dạn đầu tư, đổi mới và phát triển.

Với cái nhìn tổng thể và niềm tin được đặt trên nền tảng vững chắc của bốn nghị quyết trụ cột, tôi tin rằng Việt Nam sẽ vươn lên mạnh mẽ, bước vào một giai đoạn phát triển mới, như hình tượng Thánh Gióng cất cánh – nhưng trên con đường của một nền kinh tế hiện đại, hội nhập và bền vững.

TS Trần Du Lịch, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế TP.HCM: Giao trọng trách cho tư nhân thế nào?

Linh hồn của Nghị quyết 68 và Nghị quyết 198 chính là “gỡ rào cản và giao trọng trách” cho khu vực tư nhân, và tôi cho rằng việc giao trọng trách là điều rất cần thiết. Để làm được điều này, trước hết cần có sự quản lý chặt chẽ nhằm giảm thiểu rủi ro.

Trước khi giao nhiệm vụ, cần phải đánh giá kỹ năng lực về tài chính và khả năng thực thi của doanh nghiệp. Ví dụ, nếu một doanh nghiệp được giao thực hiện dự án trong 3-5 năm nhưng trong quá khứ chưa triển khai hiệu quả, thì cần phải xem xét lại năng lực của họ, đồng thời đánh giá khả năng huy động nguồn lực về công nghệ, trong đó có cả yếu tố nước ngoài và nguồn lực chung trong nước.

Với một dự án trọng điểm, việc có tư vấn độc lập và tư vấn quốc gia để đánh giá kỹ lưỡng các yếu tố như vốn đầu tư, công nghệ theo tiêu chuẩn quốc tế là rất quan trọng. Tư vấn độc lập giúp lựa chọn phương án tối ưu, đặc biệt là về chi phí đầu tư, phải được tính toán cẩn trọng và minh bạch.

Ngoài ra, cần có cơ chế giám sát chặt chẽ trong quá trình thực thi dự án. Việc giao cho khu vực tư nhân không có nghĩa là khoán trắng; vẫn phải có trách nhiệm giám sát nghiêm ngặt, nhất là trong quá trình triển khai dự án. Nếu nhà nước cho vay tiền, khoản vốn đó chỉ được sử dụng đúng mục đích cho dự án, không được phép dùng vào các việc khác.

Trong suốt quá trình thực hiện, cơ quan quản lý nhà nước phải có trách nhiệm đồng hành, hỗ trợ và cùng doanh nghiệp vượt qua khó khăn. Nếu làm tốt các yếu tố trên, chúng ta cần mạnh dạn giao trọng trách cho doanh nghiệp tư nhân, đồng thời các cơ quan nhà nước phải là điểm tựa vững chắc để họ triển khai công việc.

Giao trọng trách không có nghĩa là giao khoán trắng mà phải kết hợp kiểm soát, đồng hành và hỗ trợ. Một số tuyến metro hoàn toàn có thể thực hiện theo cách làm này. Nếu theo đúng tinh thần của Nghị quyết 68, trong năm nay sẽ có vài ba công trình được triển khai để phát huy vai trò của khu vực tư nhân.

Ông Nguyễn Thanh Phong, Giám đốc Công ty Cổ phần Đầu tư – Tư vấn – Phát triển hạ tầng kỹ thuật 194 Việt Nam: Doanh nghiệp muốn gỡ khó, tham gia đầu tư đường cao tốc

Công ty 194 mong muốn tham gia đầu tư các dự án đường cao tốc theo hình thức PPP, hợp đồng BOT và cam kết bỏ vốn 100% cho các dự án như Quốc lộ 22, Quốc lộ 1A, Quốc lộ 13 và tuyến cao tốc Bắc – Nam nối với Long Thành. Hiện tại, doanh nghiệp đã chuẩn bị đầy đủ về tài chính và nguồn nhân lực.

Chính sách hiện nay đã “mở đường” cho doanh nghiệp tham gia phát triển đường cao tốc, tuy nhiên vẫn còn một tiêu chí gây vướng mắc, đó là doanh nghiệp phải đầu tư ít nhất 5 năm trong 2 dự án BOT cao tốc. Do đó, công ty mong muốn tiêu chí này được điều chỉnh giảm xuống thành “ít nhất 5 năm trong 1 dự án BOT cao tốc”.

Ông Phan Đình Tuệ, Chủ tịch HĐQT Bamboo Airways, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp TP.HCM: Từ hộ kinh doanh lên doanh nghiệp còn rất nhiều rào cản

Phải nhận diện rõ những rào cản mà khu vực tư nhân đang gặp phải để từ đó giao trọng trách đi kèm với nguồn lực và sự hỗ trợ phù hợp.

PGS.TS Trần Đình Thiên cũng đã thẳng thắn nhìn nhận rằng các doanh nghiệp vừa và nhỏ hiện còn rất yếu, dù nghe có phần chạnh lòng nhưng đó là sự thật.

Nghị quyết 68 đặt mục tiêu cả nước phấn đấu có 2 triệu doanh nghiệp, và tôi cho rằng chúng ta hoàn toàn có thể nâng cấp, dìu dắt khoảng 5 triệu hộ kinh doanh đang hoạt động hiện nay tham gia vào mục tiêu này. Tuy nhiên, để chuyển đổi từ hộ kinh doanh lên doanh nghiệp còn rất nhiều rào cản, không chỉ về vốn mà còn về nhận thức. Khi một cá nhân chuyển đổi thành doanh nghiệp, các quy định pháp luật và thể chế phải thay đổi cho phù hợp, đồng thời người chủ doanh nghiệp cần theo kịp các yêu cầu về quản trị, tài chính…

Chúng ta cần có cách thức hỗ trợ giúp họ tự tin hơn trong quá trình chuyển đổi. Một hộ kinh doanh nhỏ, như một tiệm tạp hóa, mà phải lập báo cáo tài chính thì thực sự rất khó. Mới đây có trường hợp một sinh viên ra trường khởi nghiệp bán hàng online trong giai đoạn COVID-19 với doanh thu vài tỉ đồng nhưng bỗng dưng bị truy thu thuế vài trăm triệu đồng do quy định thu thuế điện tử mới. Nếu không có giải pháp hợp lý, nhiều doanh nghiệp nhỏ như vậy sẽ rất khó xoay sở.

Trong bối cảnh đó, cả doanh nghiệp và các ngân hàng cũng cần thay đổi. Ngoài việc hỗ trợ bằng chính sách lãi suất, ngân hàng cần tham gia hỗ trợ công tác quản lý doanh nghiệp.

Chúng tôi sẽ phối hợp với các công ty công nghệ thông tin để cung cấp hoặc thậm chí miễn phí phần mềm quản lý, kế toán cho các doanh nghiệp vừa, nhỏ, siêu nhỏ, và đặc biệt là các hộ kinh doanh khi chuyển đổi lên doanh nghiệp, giúp quá trình chuyển đổi diễn ra thuận lợi hơn.

PGS-TS Trần Đình Thiên, Ủy viên Hội đồng tư vấn chính sách của Thủ tướng: Doanh nghiệp tư nhân của chúng ta rất giỏi

Dù doanh nghiệp tư nhân Việt Nam còn yếu, nhưng nói thật là họ rất giỏi và luôn giữ tinh thần quyết tâm đóng góp cho nền kinh tế. Nếu mở rộng cơ hội cho khu vực này, mục tiêu tăng trưởng kinh tế 8% và thậm chí đạt mức hai con số hoàn toàn khả thi.

Đảng và Nhà nước cần đặt niềm tin vào doanh nghiệp tư nhân, tạo ra môi trường công bằng, không để luật lệ trói buộc họ. Trong suốt 40 năm qua, chúng ta đã chuyển từ tư duy chỉ thừa nhận sự tồn tại của doanh nghiệp tư nhân sang khẳng định vị thế quan trọng của họ.

Tuy nhiên, doanh nghiệp cũng phải có trách nhiệm để không phụ lòng tin đó, bằng cách nỗ lực và chủ động thay vì chỉ ngồi chờ xin – cho. Ví dụ, trong cuộc họp về việc mở sàn giao dịch vàng nhằm chống độc quyền vàng miếng SJC, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh rằng lâu nay chúng ta quen kiểm soát chặt chẽ theo cách siết chặt nhưng giờ đây cần thay đổi sang tư duy tin tưởng và mở cửa để quản trị hiệu quả hơn. Nhà nước và doanh nghiệp phải hướng tới hợp lực cùng thực hiện mục tiêu phát triển chung.

Một việc quan trọng hiện nay là hỗ trợ để hàng triệu hộ kinh doanh chuyển đổi lên doanh nghiệp, trong đó cần đơn giản hóa các điều kiện và tạo thuận lợi tối đa.

Cùng với áp lực cải cách từ Trung ương, các địa phương cũng phải hành động quyết liệt. Phương châm “Giao trọng trách – Gỡ rào cản” cần được thực hiện với tinh thần đổi mới căn bản, giúp nền kinh tế Việt Nam vươn lên ngang tầm với thế giới.

Hiện nay, chúng ta đang đi đúng hướng nhưng cần có các bước đi tích cực, cụ thể hơn nữa, trong đó TP.HCM được kỳ vọng là địa phương dẫn dắt, giúp nhiều doanh nghiệp tư nhân Việt Nam sánh vai cùng các cường quốc lớn trên thế giới.

Nhà báo – TS Tô Đình Tuân, Tổng Biên tập Báo Người Lao Động: Nếu có khát vọng, kết hợp với bộ tứ trụ cột, chúng ta sẽ bước vào kỷ nguyên phát triển mới

Đây là phiên thứ 2 của Diễn đàn Kinh tế Việt Nam 2025 và lần thứ 6 từ khi Diễn đàn được tổ chức và chúng tôi có quyết tâm duy trì diễn đàn 3 tháng/lần.

Ban biên tập Báo Người Lao Động và Ban tổ chức quyết định chọn chủ đề này, “gỡ rào cản – giao trọng trách”, vì ngay sau khi Nghị quyết 68 ra đời, Báo đã tổ chức một số talkshow để nói về sự cởi trói, đột phá và tạo ra môi trường đặc biệt cho kinh tế tư nhân.

Và phiên thứ 2 này, tập trung vào tháo gỡ rào cản, và tin tưởng giao cho khu vực doanh nghiệp tư nhân đảm trách những phần việc quan trọng của đất nước.

Như Thủ tướng đã nói, giao nhiệm vụ cho các doanh nghiệp như Thaco, Hòa Phát, Vingroup, sẽ làm gì, gắn với việc được kiểm soát thế nào chứ không khoán trắng như TS Trần Du Lịch đã nói, Nhà nước cho doanh nghiệp vay dự án nào phải làm dự án đó chứ không đầu tư lĩnh vực khác.

Tất cả những điều này cần phải xây dựng hành lang pháp lý và chuẩn bị lộ trình để bước vào giai đoạn mới. Đặc biệt là từ cuối năm nay và đầu năm 2026, Việt Nam cũng bước vào giai đoạn 40 năm đổi mới, mở cửa đất nước, kỳ vọng những sự mới.

Tôi từng đi Thâm Quyến (Trung Quốc) và thấy rằng năm 1978 nơi đây là một làng chài nhưng giờ đã là những trung tâm công nghệ lớn; Singapore cũng tương tự.

Vì vậy, nếu có khát vọng, kết hợp với bộ tứ trụ cột, chúng ta sẽ làm được, bước vào kỷ nguyên phát triển mới.

Báo Người Lao Động